Vejetaryen; et, balık, kümes hayvanı tüketmeyen olarak ifade ediliyor. Veganlar ise, et, balık, kümes hayvanlarının yanı sıra hayvanlardan üretilen süt, peynir, yoğurt, yumurta gibi gıdaları da tüketmiyorlar, onlardan elde edilen ürünleri kullanmıyorlar. Hayvan sömürüsüne katkıda bulunacak tüketimden kaçınıyorlar. Kısaca veganlık sadece bir beslenme değil bir yaşam biçimi. Türk Dil Kurumu’na göre Vejetaryenlik, Etyemez olarak tanımlanıyor. Vegan kelimesinin sözlükte yeri bile yok.
Google Trends özelliği ile Türkiye’de ‘vegan’ sözcüğünün 2011 yılından sonra yükseliş gösterdiğini görülüyor. Vegan ve Vejetaryenler Derneği, 2017 yılında sonuç almak üzere Türkiye İstatistik Kurumu ile bir çalışma yürütmekte. Sonuçları alana kadar Türkiye’deki yaşayan vegan sayısı belli değil. 28 ülkeden gönüllülerin olduğu How many vegans projesi ile dünyadaki vegan sayısı belirlenmeye çalışılıyor.
Sağlık, endüstri ve hayvan sevgisi gibi nedenler vegan veya vejetaryen bir hayatı seçmede önemli etkenler.
Vejetaryenler, kalp hastalığına %30, kansere %40 daha az yakalanıyor
Son yıllarda, vejetaryen ve vegan beslenmenin kalp-damar hastalıkları, hipertansiyon, şeker, kanser gibi kronik hastalıklardan korunma amacıyla vejetaryen beslenme biçimi seçiliyor. 2012 yılında Sağlık Bakanlığı’nın Vejetaryen Beslenmesi adlı kitapçığında vejetaryen beslenmenin sağlık açısından olumlu olduğundan bahsediyor.
‘’Genellikle kalp damar, yüksek kan basıncı, diyabet, şişmanlık ve bazı kanser türleri vejetaryenlerde, vejetaryen olmayanlara kıyasla daha az görülmektedir. Araştırmalara göre vejetaryenler, et yiyenlere göre kalp hastalığına %30, kansere %40 daha az yakalanmaktadırlar.‘’
Türk mutfağı vejetaryen beslenmeye gayet uygun
Vejetaryen ve vegan beslenmede önemli nokta besin çeşitliliğine önem vermektir. Sağlık Bakanlığı bilgi edinmeden elde edilen verilere göre vejetaryenler için beslenme önerileri oldukça çeşitli. Et yerine geçen yumurta, kuru baklagiller, kabuklu meyveler ve yağlı tohumlardan uygun miktarlarda tüketilmelidir. Balık tüketilmediğinde günde 2 porsiyon omega-3 yağları içeren besinler tüketilmelidir.
Bunların 1 porsiyon değerleri; 1 yemek kaşığı (10 mL) ketentohumu yağı; 1 yemek kaşığı (10 g) ezilmiş keten tohumu; 2 avuç (60 g) ceviz; bir yemek kaşığı (10 mL) kanola veya soya yağıdır. Ana öğünlerde esas yemek olarak kurubaklagil veya yumurtalı bir yemek tüketimine dikkat edilmelidir. Tam tahıllar, kurubaklagiller, sert kabuklu meyveler ve çekirdekler gibi vücut protein sentezini artıran besinlerden en az iki tanesi gün içerisinde tüketilmelidir. Enerji değeri yüksek ancak besleyici değeri bulunmayan şeker, şekerle tatlandırılmış besin ve içecekler ile beyaz tahıl ürünleri gereksinimden fazla miktarda tüketmemelidir. Kabuklu sert meyveler ve yağlı tohumlar fazla miktarda yağ içerdiğinden önerilenden daha fazla tüketilmemelidir. ·
Her gün B12 vitamininin en iyi kaynağı olan besinlerden en az 3 porsiyon tüketilmelidir.
Türk mutfak kültüründe ezogelin çorba, mercimekli bulgur pilavı, ıspanaklı gözleme, zeytinyağlı biber dolma, sütlaç gibi pek çok yemek birden fazla besinin karıştırılması ile hazırlandığından vejetaryen beslenenlere uygun besin ögelerini sağlamaktadır. Hayvansal besinlerin hiç tüketilmediği durumlarda B12 vitamini, kalsiyum ve demir alımını sağlamak için hekime veya diyetisyenden yardım alınmalıdır.
Asitli, şekerli, yağlı yiyecek ve içeceklerden uzak durmak ayrıca önemlidir.
Bir kilogram kırmızı et üretilirken 15 bin 455 litre su gerekiyor
Endüstriyel yöntemlerle yetiştirilen hayvanlar, açık havada otlayan hayvanlara göre daha fazla su tüketiyor. Endüstriyel hale gelen dünya doğaya ve bize daha fazla zarar veriyor.
Heinrich Böll Stiftung Derneği’nin 2014 yılında sunduğu Et Atlası’ndaki verilere göre, dünyadaki tatlı su arzının %70’i tarımda kullanılırken, %10’luk paya sahip olan hane halkı ve %20’lik payıyla sanayi bu oranın çok daha azıyla yetiniyor. Tarımda kullanılan suyun üçte biri de hayvancılığa gidiyor. Bu miktar inekler, domuzlar ya da tavukların aşırı susayan canlılar olduklarından değil suyu yem olarak dolaylı yoldan tükettikleri için bu kadar fazla. Bir kilogram kırmızı et üretilirken 15 bin 455 litre su, 3,6 kilogram buğday ve 36 kilogram da kaba yem gerekiyor.
2011 yılı resmi ve tahmini verilerine göre her yıl 65 milyar çiftlik ve kümes hayvanı ve sayısız su hayvanı insanların tüketimi için öldürülüyor. Bunun yanında BUAV’ın (The British Union for the Abolition of Vivisection) yaptığı araştırmalara göre dünya çapında her yıl ortalama 115 milyon hayvan, hayvan deneylerinde kullanılıyor.
Dünyada yaklaşık 925 milyon kişi açlık, 2 milyar kişi temiz su sıkıntısı çekiyor
2011 yılında dünya genelinde 883 milyon ton mısır ve 260 milyon ton soya fasulyesi yetiştirildi. Mısırın %40-50 ve soya fasulyesinin %80 kadarı direk insan tüketimi yerine çiftlik hayvanlarını beslemede kullanıldı.
2013 yılında, Çevre Enstitüsü ve Minnesota Üniversitesi'nde açlık sorununu ve tarımsal kaynakları (et, süt, yumurta üretimini de kapsayan) inceleyen bir çalışma yayınladı. Çalışmanın sonucuna göre, besinleri direk olarak kullanmış olsaydık, %70 daha fazla besin stoğuna sahip olacağımız sonucuna varıldı. Bu sayı 4 milyon daha fazla insanın beslenmesine yetecek düzeye sahip.
Et tüketimi hızla artmaya devam ederse hayvan yemi üretmek için gereken su miktarı yüzyıl ortasında iki katına çıkacak. Şimdiden yaklaşık 2 milyar insan temiz su sıkıntısı çekiyor.
Tüm bu rakamların yanında endüstri büyük paralar kazanıp büyümeye devam ediyor.
Kaynaklar
Sağlık Bakanlığı Bilgi Edinme https://docs.google.com/document/d/1RXT0DHg7CxeV9rrhnYmy7LVd2O_gDB0MgJeNjoKCdJY/edit?usp=sharinghttp://www.howmanyvegans.com/
https://tr.boell.org/sites/default/files/uploads/2014/10/et_atlas_final_son_hal.pdf
http://www.fao.org/3/a-i4646e/i4646e01.pdf
Vegan Beslenme, Dr. Murat Kınıkoğlu, Oğlak Yayıncılık
Dünya nüfusunun aç insan sayısı ve temiz suya erişemeyen insan sayısı grafiği <iframe src="https://docs.google.com/spreadsheets/d/1sm-YXirUDSwIt-GAakinqueW3YDKXEvoaXrdPB8Btp0/pubchart?oid=1278068275&format=interactive"></iframe>
Dünyada üretilen gıda maddeleri yıllık ciro grafik <iframe src="https://docs.google.com/spreadsheets/d/1jUS-NaUrUperylt97_1-xnw_4rCDRuhfhvo14kRFbqs/pubchart?oid=1336940927&format=interactive"></iframe>
Vejetaryen Beslenme Kitapçık http://beslenme.gov.tr/content/files/arastirmalar/uyelik/beslenme_bilgi_serisi/Kitaplar/a/a_13_vejeteryan_beslenmesi_48.pdf
Yorumlar